“Herkes kadar sevilmeye layığım ve çevremde beni seven insanlar var. Ben de sevebilirim. İnsanlarla aram iyidir, bir gruba ait olabilirim. Bir ortama yeni gelen kişi bile olsam zaman içinde grubun beni içine alacağını hissederim ve bu genellikle böyle olur. Herkes kadar kusurlu, herkes kadar özelim. Aradığım sevgi ve aidiyeti almak için çok özel veya kusursuz olmama gerek yok, çünkü kimse böyle değil zaten.”

Bu alan sevgi alıp verme ve bir gruba ait olma ihtiyacımızla ilgilidir. Eğer bu alandaki şemalarımız çok güçlü değilse, bu ifadeler bize normal gelir. Hayatımız boyunca başkalarıyla sevgi alıp verme ve bir gruba ait hissetme konusunda herhangi bir sorun yaşamayız. Başımıza gelen ayrılıkları, dışlanmaları çok sorun yaşamadan atlatırız.

“Ben de diğerleri kadar yetenekliyim. Öğrenebilirim ve başarmak için gerekli adımları atacak dirence sahibim. Karşıma çıkan sorunlarda karar alabilirim ve çözüm üretebilirim. Herkes kadar sağduyuya sahibim. Aksilikler ve itirazlarla karşılaştığımda, haksızlığa uğradığımda kendimi savunabilir ve koruyabilirim.”

Bu alan üretkenliğimizle ve kendimizi ortaya koyabilmemizle ilgilidir. Becerilerimiz ile içinde bulunduğumuz toplum tarafından saygı gördüğümüzü hissederiz. Çevremizde bizden çok daha başarılı insanların varlığında bile, bir insan olarak saygıdeğer olduğumu kendiliğinden düşünürüz.

Bu alandaki şemalarım sağlıklı ise, uzun vadeli amaçlarıma ulaşmak için sabredebilme kapasiteme güvenirim. Engellendiğimde canım çok yanmaz ve zorundalıkların yaşamın bir parçası olduğunu kabul ederim. Bu sayede kendimi disiplin altına sokabilirim. Uzun vadede bunun ekonomik ve sosyal yaşantımla beraber sağlığım üzerindeki olumlu etkilerini de yaşarım. Çevremde “en iyi” ve “en beğenilen” olmak için bir çabam yoktur, çünkü olduğum halimle kendimi yeterli hissederim. Kendimi avantajlı durumlara sokmak için uğraşmam.

Bu alanda tehlikenin büyüklüğünü yanlış algılayarak gereğinden fazla korku hissederiz. Dayanıksızlık, Karamsarlık, Kuşkuculuk ve Terkedilme şemaları dışarıdan gelecek bir tehlikeye karşı aşırı hassasiyet yaratır. Bununla beraber bu alanda bulunan Cezalandırıcılık ve Fedakarlık şeması, adalet konusunda bir hassasiyetin varlığını bize düşündürür. Buna bir tür yanlış yapma, bencil olma fobisi de diyebiliriz. Hayatta bizim başımıza gelecek olaylar veya bizim davranışlarımızdaki adaletlilik ile ilgili sorunlarımız vardır. Her an başımıza adaletsiz bir olay gelebileceğine inanmak gibi, yaptığımız şeylerde yeterli derecede adaletli davrandığımızı bir türlü algılayamayız. O nedenle işimizi garantiye almak için fazlasıyla adaletli olmaya çalışırız ve bu da bizim diğerleri ile iletişimimizi bozar.

Kişinin normal bir duygusal destek ihtiyacının diğerleri tarafından yeterli olarak karşılanmayacağı beklentisidir. Üç tür yoksunluk vardır:

• a) Bakılma yoksunluğu: ilginin, duygusallığın, sıcaklığın, veya arkadaşlığın eksikliği
• b) Şefkat- Sevgi Yoksunluğu: anlaşılmanın, dinlenmenin, kendini ifadenin veya başkaları ile karşılıklı duygu paylaşımının eksikliği
• c) Kollanma- Korunma Yoksunluğu: başkalarının kuvvetinin, yönlendirmesinin veya rehberliğinin eksikliği

Kişi nedenini anlayamadığı bir şekilde kendisini kusurlu, kötü, istenmeyen, aşağı, yetersiz sevilmez hisseder. Eleştirilmeye, dışlanmaya, suçlanmaya aşırı duyarlıdırlar. Başkaları yanında aşırı utangaçlık, ve güvensizlik hissedilir. Fark edilen kusurlarından dolayı utanç hissi içerebilir. Kişinin kendisinde olduğuna inandığı bu kusurlar gizli veya açık olabilir.

Gizli kusur örnekleri: bencilim, kıskancım, kırıcı birisiyim, sapık cinsel eğilimlerim var...

Açık kusur örnekleri: Çok çirkinim, bacaklarım kalın, burnum büyük, penisim küçük, tanışma sırasında ne diyeceğimi bilemem, girişken değilim...

Kişide yanlış yapmaktan, diğerleri tarafından kabul görmemekten, kötü sonuçlardan, veya dürtülerini kontrol edememekten kaçınmak için doğal davranışların, hislerin veya iletişimin sürekli bir denetim altında tutulması gerekliliğine güçlü inanç vardır. Genellikle güven ve huzur hissini sağlayabilmek için bu denetimin ve sorumluluk hissinin şart olduğu düşünülür. Baskı altında tutulan alanlar:

• a) öfke ve saldırganlığın bastırılması
• b) aşırı düzenlilik ve planlama
• c) olumlu dürtülerin baskılanması (neşe, cinsel uyarılma, oyun, eğlence)
• d) alışkanlıklara ve adetlere aşırı dikkat
• e) incinmeyi ifade etmede ve duyguları, ihtiyaçları serbestçe konuşmada güçlük
• f) duygusal istekleri göz ardı ederken akılcılık üzerine aşırı hassasiyet.

Aşırı denetimcilik genellikle hastanın çevresindeki kişileri de içerir.

Tüm dünyadan ayrı, diğer insanlardan farklı ve/veya herhangi bir grubun veya topluluğun parçası olmama hissidir. Kişi kendisinde nedenini açıklayamadığı bir farklılık hisseder. Bir şekilde diğer insanların kendisini dışladığına veya dışlayacağına inanır.

Başarısız olduğuna, kesin olarak başarısız olacağına veya başarı kazanılacak alanda (kariyer, spor vb.) akranlarına göre yetersiz olduğuna güçlü bir inanç vardır. Sıklıkla aptal, beceriksiz, yeteneksiz, cahil, seviye olarak düşük, diğerlerinden daha az başarılı olduğuna ilişkin inançları içerir.

Kişi eğer başkalarından belirgin bir yardım almazsa gündelik sorumlulukları yeterli bir şekilde yerine getiremeyeceğine inanır. Bu sorumluluklar kendi kendine bakabilmek, günlük işleri halletmek, iyi değerlendirme yapmak, yeni işlerin üstesinden gelmek, iyi kararlar vermek gibi kişinin böyle bir inancı olmasa rahatlıkla yapabileceği konulardır. Genellikle kişi kendisini çaresiz hisseder. Tek başına bir işi başlatma zorluğu vardır.

Bir veya daha fazla önemli kişiye (genellikle ebeveynler) aşırı duygusal bağlılık ve yakınlık vardır. Sıklıkla yapışık bireylerden en az birinin diğerinin sürekli desteği olmazsa yaşayamayacağı veya mutlu olamayacağına ilişkin inancı içerir ve bireysel yaşamdan veya sosyalleşmeden vazgeçilir. Bununla beraber kişi zaman zaman yapışık olunan kişi ile iç içe geçtiklerini, engellendiğini hissedip bunalabilir. Genellikle boşluk ve bocalama, amacının olmaması veya ciddi olgularda kendi varlığını sorgulama hissi vardır.

Kişinin kendisini zorunda hissederek sürekli bir şekilde son kararı veya denetimi veya kontrolü başkalarına bırakmasıdır. Genellikle bu tutumun nedeni öfkeden, karşı tepkiden, veya terk edilmeden kaçınmak içindir.

Vazgeçmenin iki şekli vardır:

• a)İhtiyaçlarından Vazgeçme: Kişinin tercihlerini, kararlarını ve isteklerini bastırır
• b)Duygularından Vazgeçme: Özellikle öfke olmak üzere kişinin duygularını ifade etmeyi bastırır

Genellikle kişi isteklerinin, düşüncelerinin ve hislerinin başkaları için geçerli ve önemli olmadığını algılar ve buna inanır. Olupbittiye getirilmeye aşırı hassasiyetleri olmakla beraber aşırı bir uyum gösterirler. Bu durum daha sonra pasif agresif davranışlara, kontrolsüz öfke patlamalarına, psikosomatik belirtilere, duyguların kapanmasına, ani dışa vurumlara, madde kötüye kullanımlarına neden olabilir. Çünkü uyum gösterilmekle beraber yoğun bir öfke hissedilmekte ve bu öfke bastırılmaktadır.

Terk Edilme Şeması

Terk Edilme Şeması, yakın ilişki içinde olduğumuz kişilerin eninde sonunda bizi terk edeceğine ilişkin güçlü bir inançtır. Sevgilimiz ya başka birisini bulacaktır, ya da ilişkiyi sürdürmekten vazgeçecektir. Sonuç olarak her şey yolunda giderken birdenbire sevgilimizin ilişkiyi bitirme önerisi ile karşımıza geleceği günü bekleriz. Sevgilimizin ağzından “seninle bir konuda konuşmak istiyorum” gibi bir ifade çıktığında aklımıza ilk gelen ilişkiyi bitirme konuşması yapacak olmasıdır.

Bu şema, evhamın insan ilişkilerindeki karşılığıdır. Beklenen felaket sağlıktan değil, diğer insanlardan gelecektir. İnsanlar eninde sonunda bizi aldatacaklar, kötü davranacaklardır. Kötü davranmasalar bile en azından özensiz ve ihmalkâr olacaklardır. “İnsanoğlu çiğ süt emmiştir” ve kötü niyetle bir şeyler yapması an meselesidir. Bu şemaya sahipsek, bu tür düşünceler aklımızdan çok sık geçer. Ortaya çıkan aksiliklerde kötü niyet ve/veya ihmalkârlık ararız ve sonunda mutlaka buluruz.

Bu şemanın asıl açılımı “Tehlikelere Karşı Dayanıksızlık Şemasıdır.” Biz günlük kullanımda sadece Dayanıksızlık Şeması diyoruz. Her an tıbbi, adli, ruhsal, ekonomik veya doğal bir felaketin olabileceğini hissederiz ve bu tehlikeler karşısında çaresiz kalacağımıza inanırız.

Karamsarlık Şemasını dilimizde en iyi anlatan “Çok gülersen, çok ağlarsın” deyişidir. Hayatta eninde sonunda kötü olayların olacağını sürekli aklımıza getiririz. Bu şema Dayanıksızlık Şeması ile neredeyse iç içe bir yapıdır. Birbirine çok karışır. İkisinde de bir felaket algısı vardır. Karamsarlık Şemasında ise, bu felaketin iyi bir şeyden sonra ortaya çıkacağına inanmak bileşeni de vardır. Karamsarlık Şemasını gazetelerin üçüncü sayfa haberlerinde bulabiliriz.

• “Tezkeresine on yedi gün kala şehit oldu.”
• “Mezuniyet törenine giderken trafik kazası geçirdiler.”
• “Gelinliğini giyemeden kefenini giydi.”
• “Yıllar sonra biten evinde ilk gece kalp krizi geçirdi.”

Fedakârlık Şemasında da kullanılan fedakârlık terimini aşırı fedakârlık anlamında kullanıyoruz. Bu şemada kişi, zorlu durumlarda refleks olarak kendi haklarından vazgeçerek diğerlerinin ihtiyaçlarını ön planda tutar. Bizim yardımımız olmadan karşıdaki kişinin o sorunu çözemeyeceğine inanırız. Ve ardından da çok büyük bir üzüntü yaşayacaktır, bize göre. Olası felaket gözümüzde canlandığında, o sıradaki kendi ihtiyaçlarımızı ve haklarımızı göremez oluruz.

Bu şema adalet algımızın bozulması ile ilgilidir. Her hatanın bir ceza gerektirdiğine inanırız ve hatalara ceza keserken de elimizin ayarı bozuktur. Bu cezacılık iki yönlüdür. Kişi kendisi için de, başkaları için de hatalara karşı hassastır. Ve hatayı mutlaka ceza takip etmelidir. Affetmeye karşı bir gönülsüzlük ve bu tür düşünmenin sonucu olarak kişinin öfkelenmeye meyli vardır. Kendine veya başkasına kızgınlık durumunu, herhangi bir olay tetikleyebilir. Kişi o sırada herhangi bir hata yapıp yapmadığını düşünmeden bir cezayı hak etmişçesine bekler. Bir şeyler için cezalandırılıyormuş gibi hisseder.

Bu şemaları olan kişilerde eleştiriden kaçınmak için davranışlar ve iş becerisinde çok yüksek seviyelere ulaşılması gerektiğine inanç vardır. Bu aşırı seviyelere ve standartlara bugünden başlayarak yaşam boyu hiç durmadan çalışıldığında ancak erişilebileceği için tipik olarak bu insanlar tatil yapmakta zorlanırlar. Kişinin kendisine ve diğerlerine aşırı eleştirel yaklaşımları vardır. Haz almada, gevşemede, sağlıkta, kendine güvende, başarı hissinde veya tatminkar ilişki kurmada belirgin bozulmalar içerir. Yüksek standartlar tipik olarak:

• a) mükemmeliyetçilik, detaycılık veya kişinin normallere göre performansının iyi olmasının göz ardı edilmesi
• b) Moral, ahlaksal, kültürel veya dinsel prensiplerde gerçek dışı katı kurallar ve “- meli, -malı” lar.
• c) Zaman ve etkinlik üzerinde daha fazlasını başarmak için aşırı uğraşı içerirler.

Bu şeması olan kişi diğer insanlara göre daha üstün olduğuna inanır. Özel haklara ve ayrıcalıklara hakkı vardır veya normal toplumsal yaşamı yönlendiren kurallar ile sınırlı değildir. Genellikle gerçekçi olana, diğerlerinin neyi akılcı bulduğuna veya başkalarına neye mal olacağına aldırmayarak, ne isterse yapabileceği veya sahip olabileceği konusunda ısrarlıdır. Güç ve yetki kazanmak için (sadece ilgi ve onay almak için değildir) üstünlük (Örn. en başarılı, ünlü veya zengin olma) üzerine abartılı bir odaklanma içerir. Bazen başkalarının ihtiyaçlarına aldırmadan, kendi gücünü öne sürerek, kendi fikrini bastırarak, kendi ihtiyaçları doğrultusunda başka insanların davranışlarını yönlendirerek başkaları ile aşırı rekabeti veya baskıcılığı içerir.

Kişisel amaçlara erişebilmek için yeterli öz-denetim ve engellenmeye tolerans göstermekte veya kişinin aşırı duygu ve dürtülerini dizginlemekte belirgin zorluk veya reddediş vardır. Kişiler huzursuzluktan, ağrıdan, çatışmalardan, yüzleşmelerden, sorumluluktan veya aşırı çaba sarf etmekten kaçınma gösterirler.

Kişinin diğer insanlardan onay, kabul, veya ilgi kazanmaya veya ortama uygun davranmaya karşı aşırı hassasiyeti vardır. Kişinin kendinden emin olabilmesi, kendi sezgileri yerine, başkalarının verecekleri tepkiler ile sağlanabilmektedir. Bazen onay, sayılma ve ilgi kazanmak için statü, görünüm, sosyal kabul, para veya başarı üzerine aşırı düşünmeler görülebilir. Sıklıkla kişi için anlamlı ve tatmin edici olmayan önemli kararlar verilmesine neden olur, çünkü öncelikle başkaları düşünüldüğü için verilen karar kişinin özgün becerileri ve ihtiyaçları ile tam olarak uyumlu değildir. Ebeveynlerin istediği üniversiteyi seçme, eşin istediği şehre yerleşmek için kariyerini yarıda bırakmak gibi. Çünkü bu kişiler dışlanmaya karşı aşırı duyarlıdırlar.